Бичих зөвлөгөө

Бичих зөвлөмж

Бэлтгэл

Монгол бичихээр компьютерт бичихийн тулд дараах үндсэн алхмуудыг дагаарай.

1. Фонт
   • Монгол бичгийн фонт суулгах заавар
2. Гарын драйвер
   • Өөрийн үйлдлийн системд тохирсон гарын драйвер суулгах заавар
3. Бичвэрийн программ
   • Монгол бичгээр босоо чиглэлд бичихийн тулд босоо чиглэл дэмждэг бичвэрийн программ байх шаардлагатай.
   • Виндоус үйлдлийн системд Майкрософт оффис 2007 ба түүнээс шинэ хувилбар
   • Мак үйлдлийн системд Лайбре оффис
   • Линүкс үйлдлийн системд Лайбре оффис юм уу Опеноффис дээр бичихийг зөвлөж байна.
   • Хэрвээ танд оффис байхгүй бол үйлдлийн системдээ тохирсон төлбөргүй, нээлттэй эх бүхий Лайбре оффис, Опен оффисыг татаж аваарай.
4. Гарын байрлал
   • Доорх зурагт монгол бичгийн гарын байрлалыг харуулав.
   • Анхаарах : Монгол бичгийн гарын байрлал нь латин цагаан толгойн qwerty байрлалтай бараг адил бөгөөд Гэ-f, Га-g, Ха-h, Хэ-k үсгүүд дээр тус тус байршиж байгааг анхаарна уу.

Гарын байрлал

Оффисын программууд дээр бичих

Майкрософт оффис

Майкрософт оффис нь 2007 ба түүнээс шинэ хувилбартаа босоо чиглэл дэмждэг болсон. Та майкрософт оффист монгол бичгээр босоо чиглэлд бичихдээ дараах алхмуудыг дагана уу.

БАРИМТЫН ТОХИРГОО

1. Хэлээ сонгох: Хэлээ "Mongolian (Traditional Mongolian, Mongolia)" болгон сонгох (Таны үйлдлийн систем виндоус 7 бол "Mongolian (Traditional Mongolian, PRC)"-г сонгоно) Таны үйлдлийн систем 8 болон түүнээс дээш бол Mongolian (Bolorsoft) гэж харагдана. Бэлтгэл хэсэгт гарын драйвер суулгаснаар таны хэлний сонголтод монгол бичиг орж ирсэн байх болно.	Хэл сонгох
2. Майкрософт оффист босоо чиглэл идэвхжүүлэх: Оффисын Page Layout цэсний Text Direction-аас Vertical for Mongolian-ыг сонгон босоо чиглэл идэвхжүүлнэ.	Босоо чиглэл
3. Бичих: Тунгаамал загварыг дэмжсэн фонт сонгоно. (MongolianScript, Classical Mongolian Dashtseden гэх мэт) Ингээд л шууд бичиж эхэлнэ. Фонт сонгох

Лайбре оффис

Та Лайбре оффист монгол бичгээр босоо чиглэлд бичихдээ дараах алхмуудыг дагана уу.

ҮНДСЭН ТОХИРГОО

CTL идэвхжүүлэх алхам 1: CTL буюу "Төвөгтэй бичвэрийг зураглах" сонголтыг идэвхжүүлэхдээ Tools->Language->For All Text->More-г сонгоно.	CTL идэвхжүүлэх
CTL идэвхжүүлэх алхам 2: Гарч ирсэн цонхноос Asian болон Complex text layout-г идэвхжүүлэн Apply дарна.	CTL идэвхжүүлэх
CTL-ийн үндсэн фонт сонгох: CTL-ийн үндсэн фонтоор монгол бичгийн фонт сонгосноор таныг монгол бичгээр бичиж эхлэхэд автоматаар танин тухайн фонт руу шилжинэ. Basic Fonts(CTL) рүү орон фонтыг монгол бичгийн фонт болгон тохируулна	Фонт тохируулах

Санамж: Эдгээр алхмуудыг нэг удаа тохируулахад таны тохиргоо хадгалагдах тул оффис нээх бүрдээ тохируулах шаардлагагүй. 

БАРИМТЫН ТОХИРГОО

Босоо чиглэл идэвхжүүлэх алхам 1: Format цэсний Page-ийг сонгоно.	Босоо чиглэл тохируулах
Босоо чиглэл идэвхжүүлэх алхам 2: Text direction-ээс Left-to-right(vertical) сонгоно. Ингэснээр та тухайн баримтад босоо чиглэлд бичих боломжтой болно. Санамж: Хэрвээ таны оффис хуучирсан хувилбар бол энэ хэсэгт Left-to-right(vertical) сонголт гарч ирэхгүй. Тиймээс оффисоо шинэчлэх эсвэл энэ хэсэгт бичсэнчлэн загвар файлыг Лайбре оффисоор нээн бичнэ.	Босоо чиглэл тохируулах
Монгол бичгээр бичих: 1. Хэлний сонголтоос "Mongolian (Mongolian script, Bolorsoft)"-г сонгоно. 2. Бичнэ.	Бичих

Опен оффис

Опен оффис монгол бичгийн босоо чиглэл дэмждэг боловч тохиргоо нь нээгдээгүй тул загвар файлын тусламжтай бичнэ. Ийнхүү бичихдээ дараах алхмуудыг дагна уу.

Опен оффист бичих заавар

Загвар файл татаж авах: Энэ холбоосоор орж загвар файл татаж авна. Татсан загвар файл дээр хулганын баруун товчийг дарж "Open with"-ыг сонгоно.	Загвар файл нээх
Загвар файл нээх: Гарч ирсэн цонхноос Опен оффис программыг сонгоно. Цаашид энэ файлыг дандаа Опен оффисоор нээхийг хүсвэл "Always use this app to open .ott files" цонхыг идэвхжүүлэн OK дарна.	Загвар файл нээх
Загвар файл нээх: Нээгдсэн загвар файл дараах байдалтай харагдана. Үсгийн фонт өөр харагдаж байвал танд тухайн фонт суугаагүй байна гэсэн үг. (Фонтуудыг https://www.mngl.net/download/ хаягаас татаж авна.) Та монгол бичгээр бичих бүрдээ энэхүү файлыг засварлан бичиж болно. Загвар файл нээх
Хэл сонгох: Хэлээ "Mongolian (Traditional Mongolian, Mongolia)" болгон сонгоно. (Таны үйлдлийн систем виндоус 7 бол "Mongolian (Traditional Mongolian, PRC)"-г сонгоно) Бэлтгэл хэсэгт гарын драйвер суулгаснаар таны хэлний сонголтод монгол бичиг орж ирсэн байх болно. Ингээд Опен оффис программ дээр босоо чиглэлд бичих боломжтой боллоо.	Хэл сонгох

Санамж: Хэрвээ та Мак үйлдлийн системийн хэрэглэгч бол Опен оффисын Мак дээрх хувилбар чиглэлийн алдаатай тул ижил төстэй Лайбре оффис программыг хэрэглэхийг зөвлөж байна. 

Гарын байрлал

Монгол бичгээр хурдан, зөв бичихийн тулд гарын байрлал болон тусгай тэмдэгтүүдийн талаар мэдэх шаардлагатай.

Гарын байрлал

Тусгай тэмдэгтийн тайлбар

Латин товч	Нэр	Жишээ			Тайлбар
		Монгол бичгээр	Дарах товч	Кириллээр
Shift+Space	Нөхцөл залгавар бичих (NNBSP)	ᠡᠵᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠮᠠᠯ ᠤ᠋ᠨ ᠠᠮᠢᠲᠠᠨ ᠤ᠋ ᠰᠡᠳᢈᠢᠯ ᠢ᠋	eji (shift y)in mal (shift u)n amitan (shift u) sedkil (shift i)	ээжийн малын амьтны сэтгэлийг	Тусад нь бичих залгаврын өмнө дарна.
Shift+1 (Shift+хувилбарт үсгүүд)	Хувилбар сонгуур (FVS - Free variation selector)	ᠠᠲ᠋ᠣᠮ ᠡᠳ᠋ ᠳ᠋ᠤᠭᠠᠷ ᠳ᠋ᠦ᠋ᢉᠡᠷ ᠯᠧᠨ᠋ᠲ ᠻᠢᠨᠣ᠋ ᠪᠦ᠋ᠦ	a(shift+t)om e(shift+d) (shift+d)ugar (shift+d)(shift+v)fer l[(shift+n)t (shift+k)in(shift+o) bv(shift+v)	атом эд дугаар дүгээр лент кино бүү	Үсгийн онцлог хэлбэрийг гаргахын тулд тухайн үсгээ шифттэй давхар дарна. Эсвэл тухайн үсгийн ард Shift+1 дарна.
	Хувилбар сонгуурыг дараах нөхцөлүүдийг бичихэд ашиглана.	ᢈᠦᠮᠦᠨ ᠦ᠋ ᠡᠵᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠮᠠᠯ ᠤ᠋ᠨ ᠮᠣᠳᠤᠨ ᠳ᠋ᠤ ᠡᠵᠢ ᠳ᠋ᠦ ᠠᠪᠤ ᠠ᠋ᠴᠠ ᠰᠡᠳᢈᠢᠯ ᠢ᠋ ᠤᠰᠤ ᠶ᠋ᠢ ᠭᠠᠷ ᠢ᠋ᠶᠠᠷ ᢉᠡᠷ ᠢ᠋ᠶᠡᠷ ᠭᠠᠷ ᠢ᠋ᠶᠠᠨ ᢉᠡᠷ ᠢ᠋ᠶᠡᠨ	kvmvn (shift+v) eji (shift+y)in mal (shift+u)n modun (shift+d)u eji (shift+d)v abu (shift+a)ca sedkil (shift+i) usu (shift+y)i gar (shift+i)yar fer (shift+i)yer gar (shift+i)yan fer (shift+i)yen	хүний ээжийн малын модонд ээжид ааваас сэтгэлийг усыг гараар гэрээр	Нэрийн тийн ялгалын харьяалах (у/ү), (ун/үн), (йин) өгөх орших (ду/дү), заах (и/йи), гарах (ача), үйлдэх (ийар/ийэр), хамтрах лүгээ болон хамаатуулах (ийан/ийэн) нөхцөл олон тооны нүгүд залгаврыг бичихдээ хувилбар сонгуур (FVS) ашиглана.
Shift+2 (Shift+,)	Тэг урттай холбогч (ZWJ- Zero width joiner)	ᠠ‍ ᠡ‍ ᠣ‍᠂ ᠦ‍ ᠂ ᠨᠢ‍᠂ᠦ‍᠂ᠪᠠ‍	a(shift+2) e(shift+2) o(shift+,) v(shift+,) ni(shift+,)v(shift+,)ba(shift+2)	А Э О. Ү. НҮБ	Овгийн эхний үсэг, цагаан толгой гэх мэтэд үсгийг дангаар бичихэд мөн товчилсон үг бичихэд ашиглана.
		ᠠᠯᠲᠠᠨ‍ᠣᠳᠤ ᠨᠠᠰᠤᠨ‍ᠤᠷᠲᠤ ᠮᠡᠨᠳᠦ‍ᠠᠮᠤᠷ ᠠᠨᠤ‍ᠦᠵᠢᠨ	altan(shift+2)odu nasun(shift+2)urtu mendv(shift+2)amur anu(shift+2)vjin	Алтан-Од Насан-Урт Мэнд-Амар А. Ану-Үжин	Өвөр Монголд дээрх тохиолдолд залгаж бичих ба эгшгийг үгийн эхний хэлбэрээр нь, гэхдээ титмийг шүд болгон бичдэг.
'	Эгшиг тусгаарлагч (MVS – Mongolian vowel separator)	ᠪᠠᠶᠢᠨ᠎ᠠ ᠠᠬ᠎ᠠ ᢈᠡᠯᠡᠨ᠎ᠡ ᠪᠢᠴᠢᠯ᠎ᠡ	bayin'a ah'a kelen'e bicil'e	байна ах хэлнэ бичлээ	Үгээс тусад нь бичих эгшгийг бичихдээ үндсэн үгээ бичээд ' товчлуурыг дараад а/э товчлуурыг дарна.
Shift+/	Зураас (soft hyphen)	ᠠᠯᠲᠠᠨ᠆ᠣᠳᠤ ᠨᠠᠰᠤᠨ᠆ᠤᠷᠲᠤ ᠮᠡᠨᠳᠦ᠆ᠠᠮᠤᠷ ᠠᠨᠤ᠆ᠦᠵᠢᠨ	altan(shift+/)odu nasun(shift+/)urtu mendv(shift+/)amur anu(shift+/)vjin	Алтан-Од Насан-Урт Мэнд-Амар Ану-Үжин	Монголд хоёроос дээш үгээс бүтсэн нэрийн хоёр дахь үг эгшгээр эхэлж байвал зураас тавьдаг.
/	Нуруу (nirugu)	ᠨᠠ᠊ᠷᠣ᠋ ᠪᠠᠨ᠋᠊ᠨᠧᠷ ᠲᠧᠨ᠋᠊ᠨᠢᠰ	na/r(shift+o) ba(shift+n)/n[r t[(shift+n)/nis	Наро баннер теннис	Зориудаар нуруу нэмж бичих шаардлагатай үед дарна. Жишээ нь үгийн дунд орсон давхар н-ийг эр үгийн г үсгээс ялгахын тулд ашиглана.

Үсгийн тайлбар

Латин	Монгол тэмдэгт	Жишээ	Дарах товч	Кириллээр	Тайлбар
Q	ᠥ	ᠥᠳᠦ ᠥᠰ	qdv qs	өд өс
W	ᠸ	ᠬᠣᠷᠸᠠ ᠸᠠᠭᠠᠷ	horwa wagar	хорвоо ваар
E	ᠡ	ᠡᠵᠢ ᠡᠨᠡ	eji ene	ээж энэ
R	ᠷ	ᠷᠠᠰᠢᠶᠠᠨ ᠠᠷᠪᠠᠨ	rasiyan arban	рашаан арван
T	ᠲ	ᠲᠡᠷᠡ ᠲᠡᠮᠡᢉᠡ	tere temefe	тэр тэмээ
Y	ᠶ	ᠶᠠᠮᠤᠨ ᠭᠤᠷᠪᠠ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠣᠷᠤᠨ ᠢ᠋ᠶᠠᠨ ᠰᠠᠶᠢᠬᠠᠨ ᠰᠠᠶ᠋ᠢᠬᠠᠨ	yamun gurba (shift+y)in orun (shift+i)yan sayiqan sa(shift+y)ihan	яам гурвын орноо сайхан саяхан	1. Я гийгүүлэгч бүхий үгэнд шууд бичихэд этгэртэй гарна. 2. -йин, ийан/ийэн нөхцөлийг бичихэд шилбэ хэлбэртэй гарна. 3. Хос эгшгийн бүтцэд бичихэд шууд шилбэ хэлбэртэй гарна. 4. Хос эгшигтэй адил бүтцэд “я” бичих үед ард нь FVS (хувилбар сонгуур) дарахад этгэр хэлбэртэй гарна.
U	ᠤ	ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ	ulus uhagan	улс ухаан
I	ᠢ	ᠢᠨᠢᠶᠡ ᠢᠵᠢᠯᠢ	iniye ijili	инээ ижил
O	ᠣ	ᠣᠳᠤ ᠣᠯᠠᠨ	odu olan	одоо олон
P	ᠫ	ᠫᠠᠷᠢᠰ ᠫᠤᠤᠵᠢᠩ	paris puuji;	Парис пуужин
A	ᠠ	ᠠᠪᠤ ᠠᠮᠤᠷ	abu amur	аав амар
S	ᠰ	ᠰᠠᠷᠠᠨ ᠰᠤᠪᠤᠳ	saran subud	саран сувд
D	ᠳ	ᠡᠳᠡ ᠡᠳ᠋	ende e(shift+d)	энд эд	Зарим өвөрмөц бичлэгтэй үгэнд “д” үсгийг хэвтээ бичих хэрэгтэй бол хувилбар сонгох тэмдэгт (FVS) ашиглах ба shift+d дарна.
F	ᢉ	ᢉᠡᠷ ᢉᢈᠢᠷ	fer fkir	гэр хир	Эм үгийн “Гэ”
G	ᠭ	ᠭᠠᠯ ᠭᠠᠷᠴᠠᠭ	gal garcag	гал гарчиг	Эр үгийн “Га”
H	ᠬ	ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠬᠠᠴᠢᠨ	hauli hacin	хууль хачин	Эр үгийн “Ха”
J	ᠵ	ᠵᠢᠯ ᠵᠠᠷᠢᠮ	jil jarim	жил зарим
K	ᢈ	ᢈᠡᠷᠪᠡ ᢈᠡᠯᠡ	kerbe kele	хэрвээ хэл	Эм үгийн “Хэ”
L	ᠯ	ᠯᠠ ᠯᠤᠤᠪᠠᠩ	la luuba;	лаа лууван
Z	ᠽ	ᠠᠽᠢ ᠽᠠᠨᠳᠠᠨ	azi zandan	ази зандан
X	ᠱ	ᠱᠠᠭᠠᠷᠳᠠ ᠵᠢᠱᠢᠶᠡᠯᠡ	xagarda jixiyel	шаард жишээл
C	ᠴ	ᠴᠠᠭᠠᠨ ᠴᠢᠮᠡᢉᠡ	cagan cimefe	цагаан чимээ
V	ᠦ	ᠦᠨᠦᠷ ᢈᠦᠮᠦᠨ	vnvr kvmvn	үнэр хүмүүн
B	ᠪ	ᠪᠢ ᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ	bi bagatur	би баатар
N	ᠨ	ᠠᠯᠲᠠᠨ ᠨᠠᠷᠠ	altan nara	алтан нар
M	ᠮ	ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠮᠥᠩᢈᠡ	mo;gol mq;ke	Монгол мөнх

Шифттэй дарагдах болон гадаад үсгүүд

Латин	Монгол тэмдэгт	Жишээ	Дарах товч	Кириллээр	Тайлбар
[	ᠧ	ᠸᠧᠪ ᠯᠧᠨᠢᠨ	w[b l[nin	веб ленин	Гадаад үгийн “Е”
Shift+L	ᡀ	ᡀᠠᠭᠪᠠ ᡀᠠᠰᠠ	(shift+l)agba (shift+l)asa	лхагва Лхас	“Лх”
Shift+K	ᠻ	ᠻᠢᠨᠣ᠋ ᠻᠢᠷᠢᠯᠯ	(shift+k)in(shift+o) (shift+k)irill	кино кирилл	Гадаад үгийн “К”
Shift+F	ᠹ	ᠹᠠᠻᠰ ᠹᠧᠷᠮ	(shift+f)a(shift+k)s (shif+f)[rm	факс ферм	Гадаад үгийн “Ф”
Shift+C	ᠼ	ᠼᠢᠷᠻᠣᠨ ᠸᠠᠻᠼᠢᠨ	(shift+c)ir(shift+k)on wa(shift+k)(shift+c)in	циркон вакцин	Гадаад үгийн “Ц”
Shift+H	ᠾ	ᠾᠷᠣᠮ ᠾᠯᠣᠷ	(shift+h)rom (shift+h)lor	хром хлор	Гадаад үгийн “Х”
Shift+Z	ᠿ	ᠿᠦᠷᠨᠠᠯ ᠿᠦᠻᠣᠸ	(shift+z)vrnal (shift+z)v(shift+k)ow	журнал Жуков	Гадаад үгийн “Ж”
Shift+X	ᠺ				Чагтан “Га” үсэг.
Shift+R	ᡁ	ᡁᠢᠯᠢ	(shift+r)ili	Жыли	Хятад хэлний “жы” үеийг тэмдэглэх тусгай үсэг.
Shift+;	ᡂ	ᡂᠢ	(shift+;)i	чий	Хятад хэлний “qi” үеийг тэмдэглэх тусгай үсэг.