Бичих зөвлөгөө

Бичих зөвлөмж

Бэлтгэл

Монгол бичихээр компьютерт бичихийн тулд дараах үндсэн алхмуудыг дагаарай.

1. Фонт

   Монгол бичгийн фонт суулгах заавар

2. Гарын драйвер

   Өөрийн үйлдлийн системд тохирсон гарын драйвер суулгах заавар

3. Бичвэрийн программ

   Монгол бичгээр босоо чиглэлд бичихийн тулд босоо чиглэл дэмждэг бичвэрийн программ байх шаардлагатай.

   • Виндоус үйлдлийн системд Майкрософт оффис 2007 ба түүнээс шинэ хувилбар
   • Мак үйлдлийн системд Лайбре оффис
   • Линүкс үйлдлийн системд Лайбре оффис юм уу Опеноффис дээр бичихийг зөвлөж байна.

   Хэрвээ танд оффис байхгүй бол үйлдлийн системдээ тохирсон төлбөргүй, нээлттэй эх бүхий Лайбре оффис, Опен оффисыг татаж аваарай.

4. Гарын байрлал

   Доорх зурагт монгол бичгийн гарын байрлалыг харуулав.

   Анхаарах : Монгол бичгийн гарын байрлал нь латин цагаан толгойн qwerty байрлалтай бараг адил бөгөөд Гэ-f, Га-g, Ха-h, Хэ-k үсгүүд дээр тус тус байршиж байгааг анхаарна уу.

Гарын байрлал

Гарын байрлал

Оффисын программууд дээр бичих

Майкрософт оффис

Майкрософт оффис нь 2007 ба түүнээс шинэ хувилбартаа босоо чиглэл дэмждэг болсон. Та майкрософт оффист монгол бичгээр босоо чиглэлд бичихдээ дараах алхмуудыг дагана уу.

БАРИМТЫН ТОХИРГОО

1. Хэлээ сонгох: Хэлээ "Mongolian (Traditional Mongolian, Mongolia)" болгон сонгох (Таны үйлдлийн систем виндоус 7 бол "Mongolian (Traditional Mongolian, PRC)"-г сонгоно) Бэлтгэл хэсэгт гарын драйвер суулгаснаар таны хэлний сонголтод монгол бичиг орж ирсэн байх болно.	Хэл сонгох Хэл сонгох
2. Майкрософт оффист босоо чиглэл идэвхжүүлэх: Оффисын Page Layout цэсний Text Direction-аас Vertical for Mongolian-ыг сонгон босоо чиглэл идэвхжүүлнэ.	Босоо чиглэл Босоо чиглэл
3. Бичих: Тунгаамал загварыг дэмжсэн фонт сонгоно. (MongolianScript, Classical Mongolian Dashtseden гэх мэт) Ингээд л шууд бичиж эхэлнэ. Фонт сонгох Фонт сонгох

Лайбре оффис

Та Лайбре оффист монгол бичгээр босоо чиглэлд бичихдээ дараах алхмуудыг дагана уу.

ҮНДСЭН ТОХИРГОО

CTL идэвхжүүлэх алхам 1: CTL буюу "Төвөгтэй бичвэрийг зураглах" сонголтыг идэвхжүүлэхдээ Tools->Language->For All Text->More-г сонгоно.	CTL идэвхжүүлэх CTL идэвхжүүлэх
CTL идэвхжүүлэх алхам 2: Гарч ирсэн цонхноос Asian болон Complex text layout-г идэвхжүүлэн Apply дарна.	CTL идэвхжүүлэх CTL идэвхжүүлэх
CTL-ийн үндсэн фонт сонгох: CTL-ийн үндсэн фонтоор монгол бичгийн фонт сонгосноор таныг монгол бичгээр бичиж эхлэхэд автоматаар танин тухайн фонт руу шилжинэ. Basic Fonts(CTL) рүү орон фонтыг монгол бичгийн фонт болгон тохируулна	Фонт тохируулах Фонт тохируулах

Санамж: Эдгээр алхмуудыг нэг удаа тохируулахад таны тохиргоо хадгалагдах тул оффис нээх бүрдээ тохируулах шаардлагагүй.

БАРИМТЫН ТОХИРГОО

Босоо чиглэл идэвхжүүлэх алхам 1: Format цэсний Page-ийг сонгоно.	Босоо чиглэл тохируулах Босоо чиглэл тохируулах
Босоо чиглэл идэвхжүүлэх алхам 2: Text direction-ээс Left-to-right(vertical) сонгоно. Ингэснээр та тухайн баримтад босоо чиглэлд бичих боломжтой болно. Санамж: Хэрвээ таны оффис хуучирсан хувилбар бол энэ хэсэгт Left-to-right(vertical) сонголт гарч ирэхгүй. Тиймээс оффисоо шинэчлэх эсвэл энэ хэсэгт бичсэнчлэн загвар файлыг Лайбре оффисоор нээн бичнэ.	Босоо чиглэл тохируулах Босоо чиглэл тохируулах
Монгол бичгээр бичих: 1. Хэлний сонголтоос "Mongolian (Mongolian script, Bolorsoft)"-г сонгоно. 2. Бичнэ.	Бичих Бичих

Опен оффис

Опен оффис монгол бичгийн босоо чиглэл дэмждэг боловч тохиргоо нь нээгдээгүй тул загвар файлын тусламжтай бичнэ. Ийнхүү бичихдээ дараах алхмуудыг дагна уу.

Опен оффист бичих заавар

Загвар файл татаж авах: Энэ холбоосоор орж загвар файл татаж авна. Татсан загвар файл дээр хулганын баруун товчийг дарж "Open with"-ыг сонгоно.	Загвар файл нээх Загвар файл нээх
Загвар файл нээх: Гарч ирсэн цонхноос Опен оффис программыг сонгоно. Цаашид энэ файлыг дандаа Опен оффисоор нээхийг хүсвэл "Always use this app to open .ott files" цонхыг идэвхжүүлэн OK дарна.	Загвар файл нээх Загвар файл нээх
Загвар файл нээх: Нээгдсэн загвар файл дараах байдалтай харагдана. Үсгийн фонт өөр харагдаж байвал танд тухайн фонт суугаагүй байна гэсэн үг. (Фонтуудыг https://www.mngl.net/download/ хаягаас татаж авна.) Та монгол бичгээр бичих бүрдээ энэхүү файлыг засварлан бичиж болно. Загвар файл нээх Загвар файл нээх
Хэл сонгох: Хэлээ "Mongolian (Traditional Mongolian, Mongolia)" болгон сонгоно. (Таны үйлдлийн систем виндоус 7 бол "Mongolian (Traditional Mongolian, PRC)"-г сонгоно) Бэлтгэл хэсэгт гарын драйвер суулгаснаар таны хэлний сонголтод монгол бичиг орж ирсэн байх болно. Ингээд Опен оффис программ дээр босоо чиглэлд бичих боломжтой боллоо.	Хэл сонгох Хэл сонгох

Санамж: Хэрвээ та Мак үйлдлийн системийн хэрэглэгч бол Опен оффисын Мак дээрх хувилбар чиглэлийн алдаатай тул ижил төстэй Лайбре оффис программыг хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Гарын байрлал

Монгол бичгээр хурдан, зөв бичихийн тулд гарын байрлал болон тусгай тэмдэгтүүдийн талаар мэдэх шаардлагатай.

Гарын байрлал

Гарын байрлал

Тусгай тэмдэгтийн тайлбар

Латин товч	Нэр	Жишээ			Тайлбар
		Монгол бичгээр1	Дарах товч	Кириллээр
‘	Нөхцөл залгавар холбогч (NNBSP)	ᠡᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠮᠠᠯ ᠤᠨ ᠠᠮᠢᠲᠠᠨ ᠤ ᠰᠡᠳᢈᠢᠯ ᠢ || eji‘yin mal‘un amitan‘u sedkil‘i || ээжийн малын амьтны сэтгэлийг || Тусад нь бичих залгаврын өмнө дарна.
Shift+1	Хувилбар сонгуур (FVS - Free variation selector)	ᠠᠲ᠋ᠣᠮ ᠡᠳ᠋ ᠯᠧᠨ᠋ᠲ ᠻᠢᠨᠣ᠋ ᠪᠦ᠋ᠦ || at(shift+1)om ed(shift+1) l;n(shift+1)t (shift+k)ino(shift+1) bv(shift+1)v || атом эд лент кино бүү || Үсгийн онцлог хэлбэрийг гаргахын тулд тухайн үсгийнхээ ард дарна.
Shift+2 (shift+a shift+e)	Эгшиг тусгаарлагч (MVS – Mongolian vowel separator)	ᠪᠠᠶᠢᠨ᠎ᠠ ᠠᠬ᠎ᠠ ᢈᠡᠯᠡᠨ᠎ᠡ ᠪᠢᠴᠢᠯ᠎ᠡ || bayin(shift+a) ah(shift+a) kelen(shift+e) bicil(shift+e) || байна ах хэлнэ бичлээ || Үгээс тусад нь бичих эгшгийн өмнө дарна. Хялбарчлахын үүднээсshift+a, shift+e дээр мөн байрлуулсан.
Shift+6	Зураас (soft hyphen)	ᠠᠯᠲᠠᠨ᠆ᠣᠳᠤ ᠨᠠᠰᠤᠨ᠆ᠤᠷᠲᠤ ᠮᠡᠨᠳᠦ᠆ᠠᠮᠤᠷ ᠠᠨᠤ᠆ᠦᠵᠢᠨ	altan(shift+6)odu nasun(shift+6)urtu mendv(shift+6)amur anu(shift+6)vjin	Алтан-Од Насан-Урт Мэнд-Амар Ану-Үжин	Монголд хоёроос дээш үгээс бүтсэн нэрийн хоёр дахь үг эгшгээр эхэлж байвал зураас тавьдаг.
Shift+[	Тэг урттай холбогч (ZWJ- Zero width joiner)	ᠠᠯᠲᠠᠨ‍ᠣᠳᠤ ᠨᠠᠰᠤᠨ‍ᠤᠷᠲᠤ ᠮᠡᠨᠳᠦ‍ᠠᠮᠤᠷ ᠠᠨᠤ‍ᠦᠵᠢᠨ || altan(shift+[)odu nasun(shift+[)urtu mendv(shift+[)amur anu(shift+[)vjin || Алтан-Од Насан-Урт Мэнд-Амар А. Ану-Үжин || Өвөр Монголд дээрх тохиолдолд залгаж бичих ба эгшгийг үгийн эхний хэлбэрээр нь, гэхдээ титмийг шүд болгон бичдэг.
		ᠠ‍ ᠡ‍ ᠣ‍᠂ ᠦ‍ ᠂ || a(shift+[) e(shift+[) o(shift+[), v(shift+[), || А Э О. Ү. || Овгийн эхний үсэг, цагаан толгой гэх мэтэд үсгийг дангаар бичих үед дарна.
Shift+’	Нуруу (nirugu)	ᠨᠠ᠊ᠷᠣ᠋ || na(shift+’)ro(shift+1) || Наро || Зориудаар нуруу нэмж бичих шаардлагатай үед дарна.

Үсгийн тайлбар

Латин	Монгол тэмдэгт	Жишээ	Дарах товч	Кириллээр	Тайлбар
Q	ᠥ || ᠥᠳᠦ ᠥᠰ || qdv qs || өд өс ||
W	ᠸ || ᠬᠣᠷᠸᠠ ᠸᠠᠭᠠᠷ || horwa wagar || хорвоо ваар ||
E	ᠡ || ᠡᠵᠢ ᠡᠨᠡ || eji ene || ээж энэ ||
R	ᠷ || ᠷᠠᠰᠢᠶᠠᠨ ᠠᠷᠪᠠᠨ || rasiyan arban || рашаан арван ||
T	ᠲ || ᠲᠡᠷᠡ ᠲᠡᠮᠡᢉᠡ || tere temefe || тэр тэмээ ||
Y	ᠶ || ᠶᠠᠮᠤᠨ ᠭᠤᠷᠪᠠ ᠶᠢᠨ ᠣᠷᠤᠨ ᠢᠶᠠᠨ ᠰᠠᠶᠢᠬᠠᠨ ᠰᠠᠶ᠋ᠢᠬᠠᠨ || yamun gurba‘yin orun‘iyan sayiqan say(shift+1)ihan || яам гурвын орноо сайхан саяхан || 1. Я гийгүүлэгч бүхий үгэнд шууд бичихэд этгэртэй гарна. 2. -йин, ийан/ийэн нөхцөлийг бичихэд шилбэ хэлбэртэй гарна. 3. Хос эгшгийн бүтцэд бичихэд шууд шилбэ хэлбэртэй гарна. 4. Хос эгшигтэй адил бүтцэд “я” бичих үед ард нь FVS (хувилбар сонгуур) дарахад этгэр хэлбэртэй гарна.
U	ᠤ || ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ || ulus uhagan || улс ухаан ||
I	ᠢ || ᠢᠨᠢᠶᠡ ᠢᠵᠢᠯᠢ || iniye ijili || инээ ижил ||
O	ᠣ || ᠣᠳᠤ ᠣᠯᠠᠨ || odu olan || одоо олон ||
P	ᠫ || ᠫᠠᠷᠢᠰ ᠫᠤᠤᠵᠢᠩ || paris puujishift+n || Парис пуужин ||
[	ᠺ || || || || Чагтан “Га” үсэг.
A	ᠠ || ᠠᠪᠤ ᠠᠮᠤᠷ || abu amur || аав амар ||
S	ᠰ || ᠰᠠᠷᠠᠨ ᠰᠤᠪᠤᠳ || saran subud || саран сувд || Зарим өвөрмөц бичлэгтэй үгэнд “д” үсгийг хэвтээ бичих хэрэгтэй бол ард нь хувилбар сонгох тэмдэгт (FVS) буюу shift+1 дарна.
D	ᠳ || ᠡᠳᠡ ᠡᠳ᠋ || ende ed(shift+1) || энд эд ||
F	ᢉ || ᢉᠡᠷ ᢉᢈᠢᠷ || fer fkir || гэр хир || Эм үгийн “Гэ”
G	ᠭ || ᠭᠠᠯ ᠭᠠᠷᠴᠠᠭ || gal garcag || гал гарчиг || Эр үгийн “Га”
H	ᠬ || ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠬᠠᠴᠢᠨ || hauli hacin || хууль хачин || Эр үгийн “Ха”
J	ᠵ || ᠵᠢᠯ ᠵᠠᠷᠢᠮ || jil jarim || жил зарим ||
K	ᢈ || ᢈᠡᠷᠪᠡ ᢈᠡᠯᠡ || kerbe kele || хэрвээ хэл || Эм үгийн “Хэ”
L	ᠯ || ᠯᠠ ᠯᠤᠤᠪᠠᠩ || la luuba(shift+n) || лаа лууван ||
Z	ᠽ || ᠠᠽᠢ ᠽᠠᠨᠳᠠᠨ || azi zandan || ази зандан ||
X	ᠱ || ᠱᠠᠭᠠᠷᠳᠠ ᠵᠢᠱᠢᠶᠡᠯᠡ || xagarda jixiyel || шаард жишээл ||
C	ᠴ || ᠴᠠᠭᠠᠨ ᠴᠢᠮᠡᢉᠡ || cagan cimefe || цагаан чимээ ||
V	ᠦ || ᠦᠨᠦᠷ ᢈᠦᠮᠦᠨ || vnvr kvmvn || үнэр хүмүүн ||
B	ᠪ || ᠪᠢ ᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ || bi bagatur || би баатар ||
N	ᠨ || ᠠᠯᠲᠠᠨ ᠨᠠᠷᠠ || altan nara || алтан нар ||
M	ᠮ || ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠮᠥᠩᢈᠡ || mo(shift+n)gol mq(shift+n)ke || Монгол мөнх ||

Шифттэй дарагдах болон гадаад үсгүүд

Латин	Монгол тэмдэгт	Жишээ	Дарах товч	Кириллээр	Тайлбар
Shift+A	᠎ᠠ || ᠪᠠᠶᠢᠨ᠎ᠠ ᠠᠬ᠎ᠠ || bayinshift+a ahshift+a || байна ах || Үгийн адагт орсон орхиц А (эгшиг тусгаарлагч MVS тэмдэгтийн хамт)
Shift+E	᠎ᠡ || ᢈᠡᠨ᠎ᠡ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ || gen(shift+e) ner(shift+e) || гэнэ нэр || Үгийн адагт орсон орхиц Э (эгшиг тусгаарлагч MVS тэмдэгтийн хамт)
Shift+N	ᠩ || ᠠᠩᠬ᠎ᠠ ᠡᠩᢈᠡ || a(shift+n)h(shift+a) e(shift+n)ke || анх энх || Их инхлэг
Shift+L	ᡀ || ᡀᠠᠭᠪᠠ ᡀᠠᠰᠠ || (shift+l)agba (shift+l)asa || лхагва Лхас || “Лх”
;	ᠧ || ᠸᠧᠪ ᠯᠧᠨᠢᠨ || w;b l;nin || веб ленин || Гадаад үгийн “Е”
Shift+K	ᠻ || ᠻᠢᠨᠣ᠋ ᠻᠢᠷᠢᠯᠯ || (shift+k)ino(shift+1) (shift+k)irill || кино кирилл || Гадаад үгийн “К”
Shift+F	ᠹ || ᠹᠠᠻᠰ ᠹᠧᠷᠮ || (shift+f)a(shift+k)s (shif+f);rm || факс ферм || Гадаад үгийн “Ф”
Shift+C	ᠼ || ᠼᠢᠷᠻᠣᠨ ᠸᠠᠻᠼᠢᠨ || (shift+c)ir(shift+k)on wa(shift+k)(shift+c)in || циркон вакцин || Гадаад үгийн “Ц”
Shift+H	ᠾ || ᠾᠷᠣᠮ ᠾᠯᠣᠷ || (shift+h)rom (shift+h)lor || хром хлор || Гадаад үгийн “Х”
Shift+J	ᠿ || ᠿᠦᠷᠨᠠᠯ ᠿᠦᠻᠣᠸ || (shift+j)vrnal (shift+j)v(shift+k)ow || журнал Жуков || Гадаад үгийн “Ж”
Shift+Q	ᡂ || ᡂᠢ || (Shift+q)i || чий || Хятад хэлний “qi” үеийг тэмдэглэх тусгай үсэг.
Shift+Z	ᡁ || ᡁᠢᠯᠢ || (shift+z)ili || Жыли || Хятад хэлний “жы” үеийг тэмдэглэх тусгай үсэг.